Czy emerytura rolnicza może być odebrana po śmierci uprawnionego?
• Data: 2024-08-12 • Autor: Katarzyna Talkowska-Szewczyk
Na podstawie sądowego działu spadku mój teść w 1985 r. sąd stał się właścicielem całego gospodarstwa rolnego po swojej zmarłej żonie. W tym samym roku aktem darowizny teść przekazał gospodarstwo na rzecz Skarbu Państwa. W 1992 r. ojciec złożył wniosek do KRUS o przyznanie emerytury rolniczej na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Rolnikom, którzy na wniosek zgłoszony do 30.06.1990 r. przekazali gospodarstwo rolne przysługiwała emerytura. Teść uzyskał prawo do emerytury rolniczej i pobierał ją do śmierci w 2020 r. Teraz okazało się, że w ewidencji gruntu teść jest ujawniony jako samoistny posiadacz w udziale 1/2 działki o powierzchni 0,26 ha opisanej jako RV. Czy ten fakt oznacza, że w 1985 r. nie zostało przekazane na rzecz Skarbu Państwa całe gospodarstwo? Czy KRUS może próbować uchylić przyznaną emeryturę rolniczą i czy może żądać od spadkobierców zwrotu jakiejś części pobranej przez ojca emerytury?
Do sprawdzenia – zapisy aktu notarialnego przekazania gospodarstwa
W pierwszej kolejności rekomendowałabym przeanalizowanie aktu notarialnego, na mocy którego nastąpiło przekazanie gospodarstwa rolnego. Jeżeli nie macie Państwo dostępu do tego aktu, to można go uzyskać w archiwum ksiąg wieczystych sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. Zgodnie bowiem z art. 90 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2022 r., poz. 1799) – dokumenty obejmujące dokonane czynności notarialne notariusz przekazuje na przechowanie do archiwum ksiąg wieczystych właściwego sądu rejonowego po upływie 10 lat od ich sporządzenia lub z chwilą zaprzestania prowadzenia działalności kancelarii. Zatem proszę sprawdzić, czy przedmiotem przekazania było całe gospodarstwo rolne, czy też 1/2. Być może po prostu w ewidencji jest błąd i wystarczające będzie jedynie okazanie wypisu takiego aktu notarialnego, aby dokonać odpowiedniej korekty.
Uchylenie decyzji przyznającej emeryturę po śmierć uprawnionego
Z uwagi na to, że teść już nie żyje, to nie musicie się Państwo obawiać wszczęcia jakiegokolwiek postępowania w sprawie uchylenia prawomocnej decyzji przyznającej emeryturę. Po pierwsze dlatego, że z uwagi na śmierć osoby uprawnionej brak jest możliwości wszczęcia takiego postępowania, gdyż strona nie ma zdolności do czynności prawnych, ponieważ nie żyje.
Natomiast drugi powód jest taki, że nawet jakby teść żył, to aktualnie nie byłoby możliwości wszczęcia takiego postępowania, gdyż obowiązuje zasada ochrony praw nabytych w tym zasada ochrony zaufania obywateli do państwa, na co zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 28 lutego 2012 r. sygn. akt. K 5/11. W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na to, że: „Prawo do emerytury nabywa się ex lege, po spełnieniu ustawowych przesłanek. Przesłanki te co do zasady są jednoznaczne (wiek, staż pracy, ustanie zatrudnienia), ale niekiedy ocenne (np. »konieczność stałej opieki«). Osoba, która w celu spełnienia przesłanek niezbędnych do uzyskania świadczenia podjęła stosowne działania (rezygnacja z pracy, poddanie ocenie stanu zdrowia) i przedłożyła odpowiednie dokumenty, słusznie spodziewa się, że pozytywna decyzja organu rentowego potwierdziła spełnienie wymaganych warunków. Organ rentowy po zbadaniu tych okoliczności wydaje decyzję deklaratoryjną, która ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia realizacji nabytego prawa (zob. K. Ślebzak, Glosa do uchwały SN z dnia 5 czerwca 2003 r., sygn. akt III UZP 503, OSP nr 7-8/2004, poz. 84).”
Zatem teść miał przyznane prawo do emerytury po przeprowadzeniu postępowania przez uprawniony organ na podstawie dostarczonych dokumentów. Nie może ponosić żadnych negatywnych konsekwencji ewentualnego błędu po stronie organu.
Upływ czasu a weryfikacja decyzji przyznającej emeryturę
Warto również wskazać, że przepisy, w tym ustawa z dnia 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2017 r. poz. 715), uwzględniając wytyczne Trybunału Konstytucyjnego wskazane w wyżej cytowanym wyroku, określiły możliwość weryfikacji, tj. uchylenia lub zmiany ostatecznej decyzji w przedmiocie przyznania prawa do renty / emerytury dokładnie wskazując przypadki, kiedy można dokonać takiej zmiany, a także czasookres, w którym to może nastąpić:
- 10 lat – w przypadkach, gdy:
- decyzja wydana została w wyniku przestępstwa lub na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie,
- dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe,
- 5 lat – w przypadkach, gdy:
- po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość,
- decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność,
- 3 lat – w przypadku, gdy przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.
Już nawet z tego powodu brak było możliwości wzruszenia wydanej decyzji wobec teścia. Podsumowując: jako spadkobiercy zmarłego nie musicie się Państwo obawiać jakichkolwiek negatywnych następstw, nawet jeśli rzeczywiście nie doszło do przekazania całego gospodarstwa.
Przykłady
Przekazanie gospodarstwa i błędne dane w ewidencji
Pan Jan, rolnik z Mazur, w 1985 roku przekazał swoje gospodarstwo rolne na rzecz Skarbu Państwa, co zostało potwierdzone aktem notarialnym. Na tej podstawie w 1992 roku złożył wniosek o przyznanie emerytury rolniczej, którą otrzymał i pobierał do śmierci w 2020 roku. Po jego śmierci okazało się, że w ewidencji gruntu nadal figuruje jako współwłaściciel części działki. Jego spadkobiercy obawiali się, że KRUS uchyli decyzję o przyznaniu emerytury i zażąda zwrotu świadczeń. Jednak analiza aktu notarialnego wykazała, że całe gospodarstwo zostało przekazane prawidłowo, a błąd w ewidencji był czysto administracyjny. KRUS nie mógł uchylić decyzji, gdyż była ona prawomocna i wydana na podstawie kompletnych dokumentów.
Brak możliwości uchylenia decyzji po śmierci uprawnionego
Pani Maria w 1984 roku przekazała swoje gospodarstwo rolne synowi, a w 1990 roku złożyła wniosek o emeryturę rolniczą, którą przyznano jej zgodnie z ówczesnymi przepisami. Pobierała świadczenie do swojej śmierci w 2018 roku. Po jej śmierci KRUS otrzymał anonimowy donos, że część gospodarstwa nie została formalnie przekazana synowi. Mimo to, ze względu na upływ czasu oraz fakt, że Pani Maria już nie żyła, KRUS nie miał podstaw prawnych do wszczęcia postępowania o uchylenie decyzji emerytalnej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, decyzji przyznającej emeryturę nie można uchylić po śmierci uprawnionego.
Błąd administracyjny nie wpływa na przyznane świadczenie
Pan Stanisław, rolnik z Podlasia, w 1987 roku przekazał swoje gospodarstwo rolne na rzecz gminy, co zostało potwierdzone aktem notarialnym. W 1993 roku uzyskał emeryturę rolniczą, którą pobierał aż do swojej śmierci w 2019 roku. Po jego śmierci okazało się, że w rejestrach gruntów figuruje jako właściciel niewielkiej działki rolnej. Spadkobiercy obawiali się, że KRUS może zażądać zwrotu wypłaconych świadczeń. Jednak okazało się, że działka była przedmiotem innej transakcji i została przeoczona w ewidencji. Błąd administracyjny nie miał wpływu na prawomocność decyzji o przyznaniu emerytury, a przepisy chroniące nabyte prawa uniemożliwiały wszczęcie postępowania w sprawie uchylenia decyzji.
Podsumowanie
W artykule omówiono kwestie związane z możliwością uchylenia decyzji przyznającej emeryturę rolniczą po śmierci uprawnionego. Analiza przepisów oraz przykładów z życia wskazuje, że po śmierci osoby uprawnionej brak jest możliwości wszczęcia postępowania uchylającego taką decyzję, a spadkobiercy nie muszą obawiać się negatywnych konsekwencji wynikających z ewentualnych błędów administracyjnych. Zasada ochrony praw nabytych oraz zaufania obywateli do państwa chroni przed weryfikacją decyzji emerytalnych po długim czasie.
Oferta porad prawnych
Źródła:
1. Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie - Dz.U. 1991 nr 22 poz. 9
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Porad przez Internet udzielają
prawnicy z dużym doświadczeniem
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
NAJNOWSZE
Zadaj pytanie »
» Odwieszenie działalności gospodarczej a opłacanie składek KRUS
» Jak przekształcić działkę rolną w budowlaną?
» Jak zabezpieczyć się przed siedzeniem dzierżawionej ziemi rolnej?
» Umowa o dzieło dla rolnika, czy grozi utrata ubezpieczenia KRUS?
» Przekazanie gospodarstwa rolnego, co zrobić, gdy syn nie ma wykształcenia rolniczego?
