• Autor: Wioletta Dyl
Moi rodzice są rolnikami. Chcą przekazać gospodarstwo rolne, tak by zaprzestać prowadzenia działalności rolnej. Rodzice posiadają ziemię (jedna działka) i prowadzą hodowlę drobiu. Moja siostra podjęła się dalszego prowadzenia tej hodowli. W związku z tym rodzice chcą przekazać gospodarstwo jej, jednocześnie nie pozbawiając mnie całkowicie jakichś przychodów w przyszłości np. ze sprzedaży ziemi. Ja ze swojej strony nie mam zamiaru się wtrącać w to, jak siostra będzie zarządzała gospodarstwem, nie chcę się też z tego rozliczać, ani tym bardziej odpowiadać za jakieś zobowiązania, gdyby gospodarstwo nie przynosiło oczekiwanych zysków. Proszę nam doradzić, w jakiej formie najlepiej byłoby przekazać gospodarstwo siostrze, aby tylko ona się z tego tytułu rozliczała, ale w przypadku sprzedaży musiała się ze mną podzielić zapłatą?
W nakreślonej przez Panią sprawie istotne jest, w jakim trybie Pani rodzice pragną przekazać gospodarstwo rolne Pani siostrze. Inne bowiem będą konsekwencje prawne przy przekazaniu gospodarstwa rolnego w trybie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, a zupełnie inne, jeżeli nastąpi to w drodze zwykłej umowy darowizny lub testamentu.
Trzeba o tym pamiętać, że przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę (emeryturę) nie daje Pani możliwości ubiegania się w przyszłości o zachowek, ponieważ zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem umowa przekazania gospodarstwa rolnego w trybie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników nie jest darowizną w rozumieniu Kodeksu cywilnego (K.c.). Wynika to zasadniczo z jej niejednorodnego charakteru zawierającego zarówno elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego. Wskazywał na to niejednokrotnie Sąd Najwyższy, uznając, że umowa przeniesienia gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę jest swego rodzaju umową przeniesienia własności i posiada cechy wyraźnie odróżniające ją od umowy darowizny (np. odpłatność w postaci emerytury). Również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 lutego 1991 roku (III CZP 4/91, OSNC 1991/8-9/103) wyraził pogląd, iż wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku. Z uzasadnienia uchwały wynika, iż stanowisko to odnosi się również do umów zawieranych w trybie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24) oraz ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268). Powyższe orzecznictwo stanowi więc, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa przekazania gospodarstwa rolnego nie powinna być traktowana jako umowa darowizny i nie można doliczyć w tym wypadku wartości gospodarstwa rolnego przy wyliczaniu zachowku. Zatem w tym przypadku Pani ewentualne roszczenia o część dziedzictwa po rodzicach skazane byłyby na porażkę.
Zobacz również: Darowizna gospodarstwa rolnego a zachowek dla rodzeństwa
Rodzice jednak mogą dokonać darowizny nieruchomości rolnej albo na Panią i siostrę jednocześnie, albo tylko na siostrę, dokonując zapisu w notarialnie sporządzonym akcie darowizny, z którego będzie wynikał obowiązek spłaty Pani w przypadku np. sprzedaży nieruchomości, np. 6 ha, przez Pani siostrę.
Warto także pamiętać, że jeżeli do przepisania lub przekazania mamy jednolitą nieruchomość (niepodzieloną prawnie, widniejącą w ewidencji lub księdze wieczystej jako jedna), wówczas należy ją albo uprzednio podzielić na dwie odrębne, albo przepisać nieruchomość jako współwłasność obdarowanych (np. dla Pani i siostry po 50%). W przypadku przepisania na Panie gospodarstwa rolnego w formie współwłasności konieczne może się okazać także późniejsze zniesienie współwłasności. Wówczas każda z Pań stanie się samodzielnym właścicielem części nowej, już podzielnej nieruchomości. Zanim to jednak nastąpi, w celu spokojnego prowadzenia gospodarstwa odrębną umową może Pani wydzierżawić swoją część siostrze do używania.
W innym wariancie Pani rodzice mogą dokonać darowizny na rzecz tylko siostry, ale z zapisem zobowiązującym ją do dokonania spłat na rzecz Pani kwoty odpowiadającej wartości np. 6 ha ziemi w przypadku sprzedaży gospodarstwa. Wskazanym jest, aby Pani siostra jako obdarowana wprost oświadczyła w akcie, że spłaci Panią zgodnie z zapisem umowy darowizny. Chociaż obecny Kodeks cywilny darowizny obciążliwej nie reguluje, to jest ona dopuszczalna w ramach zasady swobody umów (wyrok SN, sygn. akt: II CSK 153/15). Darczyńca bowiem oczekuje przyznania ochrony prawnej beneficjentowi tego dodatkowego polecenia, skoro przewiduje dla niego jakąś korzyść. Gdyby nie oczekiwał, mógłby to wyraźnie postanowić.
Pani rodzice mogą też ustanowić testament. Własnoręczny zapis testamentowy, opatrzony podpisem i datą, a jeszcze lepiej testament sporządzony w obecności notariusza, ułatwia też sądowe przeprowadzenie spadku, w którym gospodarstwo zostanie zapisane Paniom po połowie.
Jednakże w opisanym stanie najbardziej rozsądnym rozwiązaniem zdaje się być umowa darowizny.
Darowizna taka co do zasady zwolniona jest z podatku. Ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn korzysta nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości lub jej części wraz z częściami składowymi, jeżeli w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, w chwili nabycia nieruchomość ta stanowi gospodarstwo rolne lub jego część, a także wówczas, gdy wejdzie w skład gospodarstwa rolnego, będącego własnością nabywcy i to gospodarstwo rolne będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia.
Ustawodawca przewiduje tu jednak kilka wyjątków. I tak ze zwolnienia od podatku nie korzysta nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego:
Gdy w skład gospodarstwa rolnego wchodzi budynek mieszkalny, a nabywcy należą do I grupy podatkowej (a tak jest w Pani przypadku), to do podstawy opodatkowania nie wlicza się jego wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku.
Aby skorzystać ze zwolnienia, trzeba spełnić dodatkowe wymogi. Ulga dotyczy tu osoby, która:
Wybór, która z form darowizny jest optymalna, jest oczywiście decyzją Pani rodziców.
Podstawa prawna:
Zobacz również: Przekazanie gospodarstwa rolnego a zachowek
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Wioletta Dyl
Radca prawny, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego. Udziela porad prawnych z zakresu prawa autorskiego, nowych technologii, ochrony danych osobowych, a także prawa konkurencji, podatkowego i pracy. Zajmuje się również sporządzaniem regulaminów oraz umów, szczególnie z zakresu e-biznesu i prawa informatycznego, które jest jej pasją. Posiada kilkudziesięcioletnie doświadczenie prawne, obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
Zapytaj prawnika
